Horst Spalteholz (1911-1954)

Horst Erhard Waldemar Ernst Spalteholz urodził się dnia 13 sierpnia 1911 roku w miejscowości Rutscherwalde (obecnie Ryczywół) w prowincji poznańskiej, należącej wówczas do Cesarstwa Niemieckiego. Spalteholz pochodził z rodziny kupieckiej, po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do Wyższej Szkoły Zawodowej, a następnie do szkoły wieczorowej. Po zdobyciu zawodu mechanika i krótkim okresie pracy w firmie swojego ojca, w 1936 roku został skierowany przez urząd pracy do pracy jako mechanik w zakładach HASAG w Lipsku.

Dnia 1 kwietnia 1935 roku wstąpił do Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej (NSDAP), a już 16 kwietnia, objął funkcję Blockleitera – kierownika bloku partyjnego w strukturze lokalnej NSDAP. W partii działał do 8 maja 1945 roku. Wiosną 1943 roku został skierowany do zakładu HASAG Apparatebau w Częstochowie, gdzie pełnił funkcję inżyniera i kierownika działów (Abteilungsleiter) m.in na wydziale generatorów. W HASAG Apparatebau pracował, aż do sierpnia 1944 r. i został przeniesiony do zakładu HASAG-u w Mesuelwitz. Według licznych wspomnień i zeznań byłych więźniów obozu pracy przy zakładzie oraz materiałów z powojennego śledztwa, Horst Spalteholz brał udział w aktach przemocy i nieludzkiego traktowania więźniów żydowskich, a jego postępowanie zostało uznane za sprzeczne z prawem międzynarodowym. Spaltenholz wśród więźniów znany był pod przezwiskiem „Blady Józef”.

Po wojnie został aresztowany w Lipsku i od 10 stycznia 1948 roku przebywał w areszcie policyjnym. Postępowanie przeciwko niemu wszczęto na podstawie rozkazu nr 201 Sowieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech (SMAD) z 16 sierpnia 1947 roku oraz Dyrektywy 38 Rady Kontroli Aliantów z 12 października 1946 roku, regulujących odpowiedzialność osób zaangażowanych w system nazistowski. W 1949 roku Horst Spalteholtz stanął przed sądem w tzw. „procesie częstochowskim” w Lipsku (Leipziger Tschenstochau-Prozess), w którym osądzono kadrę kierowniczą zakładów HASAG w Częstochowie.
Zeznania świadków i współoskarżonych wskazywały, że Spalteholz wielokrotnie przyzwalał na przemoc wobec żydowskich robotników, a nawet zachęcał niemiecki personel do bicia i kopania. Według zeznań miał również osobiście znęcać się nad więźniami – bić ich pięściami i nogami, co sam przyznał w rozmowie z majstrem Hornem, mówiąc: „Tak zbiłem jednego Żyda, że aż mnie ręka boli”, pokazując przy tym posiniaczoną dłoń. Według zeznań byłych więźniów Spalteholz brał również udział w selekcji z 19/20 lipca 1943 roku, podczas której wybrano około 450 żydowskich robotników., następnego dnia rozstrzelanych na cmentarzu żydowskim w Częstochowie. W trakcie śledztwa Horst Spalteholz przyznał się jedynie do otrzymania z dyrekcji zakładu polecenia przekazywania więźniów straży zakładowej do ukarania oraz do tego, że słyszał ich krzyki podczas bicia. Utrzymywał natomiast, że poza tym nigdy w Częstochowie nie widział, by Żydzi byli bici, a tym bardziej, by sam miał ich bić. W toku głównej rozprawy, na podstawie licznych zeznań byłych więźniów, a także współoskarżonych – Horst Spalteholz został uznany winnym we wszystkich punktach aktu oskarżenia. W chwili prowadzenia postępowania był żonaty z Getrudą z domu Mei z którą miał dwoje dzieci w wieku pięciu i dziewięciu lat. Horst Spalteholz został uznany za współodpowiedzialnego za mordowanie żydowskich robotników i skazany na karę śmierci. Spalteholz został przekazany do Sądu Rejonowego we Frankfurcie nad Odrą, który rozpatrywał sprawy o zbrodnie narodowosocjalistyczne. Wyrok śmierci został utrzymany w mocy i wykonany 10 sierpnia 1954 roku w Dreźnie przez ścięcie.

Opracował: K Langier

Załączniki:
Fotografia Horsta Spalteholtza wykonana przez Lejba Kusznira. Źródło: Yad Vashem, syg. 9810/50