Kanały chłodzące „Kühlkanal”
System chłodzenia w postaci kanałów został wybudowany w okresie międzywojennym, nie występują one jeszcze na XIX wiecznych planach zakładu. Kanały chłodzące w fabrykach miały różnorodne zastosowania i służyły głównie do regulacji temperatury wewnątrz budynków oraz do chłodzenia maszyn i urządzeń produkcyjnych. Były one używane do odprowadzania ciepła wydzielanego przez maszyny przemysłowe, takie jak piece przemysłowe, kotły, urządzenia do obróbki metali, a nawet silniki. Odprowadzenie nadmiaru ciepła miało na celu zapobieżenie przegrzaniu maszyn, co mogło prowadzić do awarii lub zmniejszenia wydajności. W czasie wojny do kanałów wylewano odpady chemiczne z produkcji. Kanały stały się również miejscem śmierci dla żydowskich więźniów, którzy próbowali uciec, czy z wyczerpania chcieli popełnić samobójstwo.
Apatia i rezygnacja opanowują coraz szersze kręgi więźniów. Doszło też do przypadku samobójstwa: młody chłopiec nazwiskiem Fajerman utopił się w rzeczce płynącej za fabryczną elektrownią.
Wspomnienia Libera Brenera
Do obecnych czasów kanały zachowały się w niemal niezmienionej formie. Jedynie kanał od strony ogrodzenia został częściowo skrócony przy powojennej rozbudowie zakładu.
Kanały na niemieckim zdjęciu lotniczym z października 1944 r. Źródło: National Archives and Records Administration
Schody prowadzące na brzeg kanału. Stan na marzec 2024 r. Fot. M. Bocian
Fot. M. Bocian
Fot. M. Bocian
Fot. M. Bocian
Fot. M. Bocian
Fot. M. Bocian
Ujście fabrycznej rzeczki do rzeki Stradomki. W tle widoczny fragment betonowego ogrodzenia. Fot. M. Bocian
Opracował: K. Langier